مطالعة کیفی دلالت‌های معنایی معماری هورامان‌تخت از منظر نشانه‌شناسی

معنا نیاز بنیادی انسان است و معماری به عنوان یک فرآیند دلالتی، در تلاش است تا با تأکید بر ویژگی‌های ذهنیِ انسان علاوه بر کالبد و فرم ظاهری محیط، به تحقّق این بُعد از نیازهای بنیادی انسان یاری رساند؛ و در این میان، نشانه‌شناسی رهیافتی است که نگاهش به فراگَرد معناست و به دنبال دلالت‌های ضمنی و کشف لایه‌های معنایی پدیده‌هاست. هورامان مجموعه‌ای غنی از سکونت‌گاه‌های انسانی است که سهم مهمی از ارزش‌های فرهنگی کشور، از جمله در زمینة معماری را به خود اختصاص می‌دهد. عدم توجه به ابعاد معنایی در توسعة کالبدی سکونت‌گاه‌ها می‌تواند پیامدهای منفی بسیاری بر جاذبه‌های معماری این مناطق در جهت جذب گردشگر و نهایتاً اجتماع‌پذیری و حتی سکونت در آنها داشته باشد. از این رو پاسخ به این پرسش که   "معانی خاص و دلالت‌های معنایی شکل‌گیری معماری هورامان‌تخت کردستان ایران با توجه به نشانه‌های متنی و از منظر نشانه‌شناسی چیست؟"، ضروری به نظر می‌رسد. هدفِ عمدة این بررسی، کشف و تدوین معانی معماری هورامان و نظام معنایی حاصل از نشانه/بازنمون‌های آن، جهت استفاده در برنامه‌های آتی بهسازی و نوسازی است. نظام تفسیر و رویکردِ پژوهش حاضر نشانه‌شناسی، و نظام تحلیل آن روش‌شناسی کیفی است و از روش نظریة زمینه‌ای برای تجزیه و تحلیل اطلاعات و ارایة نظریة نهایی استفاده شده است. در این راستا، معماری هورامان به مثابه یک متن، در ذیل پنج نظامِ استقرار، ساخت، فضا و عملکرد، حرکت و دسترسی، و منظر به صورت جزء به جزء مورد بررسی قرار گرفت؛ در این مرحله محقق با حضور در منطقه مورد پژوهش و انجام مصاحبه‌های باز و عمیق نسبت به گردآوری اطلاعات اقدام ‌کرده و عناصر و اجزای بازنمونی این نظام‌ها، تحت 43 مفهوم اولیه شناسایی و کدگذاری باز گردید؛ در مرحلة بعد هر کدام از نشانه/بازنمون‌ها، در ذیلِ هر یک از رمزگان‌های سه‌گانة اجتماعی، علمی و زیبایی‌شناسی، در چند سطح معنایی و با استفاده از کدگذاری‌های محوری و گزینشی، مورد تفسیر و تعیین موضوع قرار گرفت. نهایتاً 11 مقولة عمده نظیر: انسجام فضایی، خوانایی، حضورپذیری فضا که نشانگر اجتماع‌پذیریِ این معماری است شناسایی و تدوین ‌شد. سپس در مرحله پایانی، با یکپارچه‌کردن، مقایسه، و تعمق پیرامون مقولات به دست آمده در مراحل قبلی، یک مقولة هسته تحت عنوانِ "معماری هورامان پدیده‌ای اجتماع‌پذیر در جهت ارتقای کیفیت حیات جمعی" به عنوان معنای نمادین معماری هورامان تخت کردستان ایران انتخاب ‌شد.